Διατροφή και Alzheimer

Πώς η διατροφή μπορεί να προστατεύσει τον εγκέφαλο

Η επιστημονική έρευνα αναδεικνύει έναν ολοένα και πιο σαφή σύνδεσμο μεταξύ διατροφής και νόσου Alzheimer (AD). Διατροφικά πρότυπα όπως η Μεσογειακή και η DASH διατροφή φαίνεται να έχουν νευροπροστατευτική δράση, καθώς μειώνουν τη φλεγμονή, το οξειδωτικό στρες και τη συσσώρευση β-αμυλοειδούς, επιβραδύνοντας την εξέλιξη της νόσου και μειώνοντας τον κίνδυνο εμφάνισής της (Morris et al., 2015; Cao et al., 2021). Αντίθετα, ο «Δυτικός τύπος διατροφής», πλούσιος σε κορεσμένα λιπαρά, χοληστερόλη και επεξεργασμένα σάκχαρα, έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο νευροεκφυλιστικών αλλοιώσεων (Jacka et al., 2015).

Διατροφικά πρότυπα και πρόληψη

• Μεσογειακή και DASH διατροφή: Χαρακτηρίζονται από υψηλή κατανάλωση φυτικών τροφών, φρούτων, λαχανικών, δημητριακών ολικής άλεσης, ξηρών καρπών και ψαριών, και σχετίζονται με μειωμένο κίνδυνο Alzheimer (Scarmeas et al., 2018).
• Δυτική διατροφή: Πλούσια σε κορεσμένα λιπαρά, τρόφιμα υψηλού γλυκαιμικού δείκτη και επεξεργασμένα προϊόντα, σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο γνωστικής έκπτωσης και AD (Gu et al., 2010).

Διατροφικά συστατικά και μηχανισμοί δράσης

• Αντιοξειδωτικά: Βιταμίνες και φυτοχημικά συστατικά περιορίζουν το οξειδωτικό στρες που βλάπτει τα εγκεφαλικά κύτταρα (Valls-Pedret et al., 2015).
• Ω-3 λιπαρά οξέα: Βρίσκονται κυρίως στα ψάρια, βελτιώνουν τη σταθερότητα των κυτταρικών μεμβρανών και ενδέχεται να συμβάλλουν στην απομάκρυνση του β-αμυλοειδούς· ωστόσο, τα αποτελέσματα μεγάλων κλινικών μελετών είναι αντιφατικά (Freeman et al., 2014).
• Βιταμίνες του συμπλέγματος Β: Βοηθούν στον μεταβολισμό της ομοκυστεΐνης, η αυξημένη συγκέντρωση της οποίας αποτελεί παράγοντα κινδύνου για AD· παρόλα αυτά, τα αποτελέσματα συμπληρωματικής χορήγησης είναι ασαφή (Smith and Refsum, 2016).
• Προβιοτικά: Η κατανάλωση τροφών που προάγουν το μικροβίωμα, όπως φυτικά και ζυμωμένα προϊόντα, μπορεί να βελτιώσει τη γνωστική λειτουργία μειώνοντας τη φλεγμονή (Leblhuber et al., 2018).

Μηχανισμοί προστατευτικής δράσης

• Μείωση φλεγμονής: Υγιεινά διατροφικά πρότυπα μειώνουν δείκτες φλεγμονής όπως IL-6 και TNF-α.
• Αντιοξειδωτική προστασία: Οι πολυφαινόλες, οι βιταμίνες και τα καροτενοειδή προστατεύουν από το οξειδωτικό στρες.
• Μείωση του φορτίου Aβ: Υγιεινές δίαιτες συνδέονται με μειωμένη συσσώρευση β-αμυλοειδούς στον εγκέφαλο.
• Βελτίωση καρδιαγγειακής υγείας: Η διατροφή συμβάλλει στον έλεγχο της υπέρτασης, της παχυσαρκίας και του διαβήτη, οι οποίοι αποτελούν παράγοντες κινδύνου για AD (Livingston et al., 2020).

Περιορισμοί και μελλοντική έρευνα

Αν και υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις για τον ρόλο της διατροφής στην πρόληψη του Alzheimer, τα αποτελέσματα σχετικά με συγκεκριμένα συμπληρώματα διατροφής (π.χ. ω-3, βιταμίνες Β, αντιοξειδωτικά) είναι συχνά αντιφατικά σε μεγάλες κλινικές μελέτες (Clarke, 2018). Η τρέχουσα επιστημονική κατεύθυνση υπογραμμίζει τη σημασία της υιοθέτησης συνολικών υγιεινών διατροφικών προτύπων και όχι της απομόνωσης μεμονωμένων τροφών ή ουσιών. Εξίσου σημαντικοί είναι και άλλοι παράγοντες τρόπου ζωής, όπως η σωματική δραστηριότητα και η επαρκής ποιότητα ύπνου, οι οποίοι συμβάλλουν στη διατήρηση της εγκεφαλικής υγείας (Ngandu et al., 2015).

Πρακτικές Συμβουλές

Η εφαρμογή απλών και σταθερών αλλαγών στη διατροφή μπορεί να λειτουργήσει προστατευτικά για τον εγκέφαλο και να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου Alzheimer. Κεντρικό ρόλο έχουν τα διατροφικά πρότυπα τύπου Μεσογειακής και MIND διατροφής, τα οποία έχουν συσχετιστεί με βελτιωμένη γνωστική λειτουργία και χαμηλότερα ποσοστά άνοιας (Morris et al., 2015; Lourida et al., 2013).

Για τον λόγο αυτό, οργανισμοί όπως η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία και οι Διατροφικές Οδηγίες για τους Αμερικανούς συστήνουν να δίνουμε έμφαση σε μια διατροφή πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής άλεσης, ξηρούς καρπούς, ψάρια και ελαιόλαδο, ενώ να περιορίζουμε το κόκκινο κρέας, το αλάτι, τη ζάχαρη και τα πολύ επεξεργασμένα τρόφιμα (USDA, 2020). Αυτό το πρότυπο έχει φανεί ότι συνδέεται με καλύτερη γνωστική υγεία και μειωμένο κίνδυνο Alzheimer.

Πρακτικά, συστήνεται:

• Αυξημένη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών (ιδιαίτερα πράσινα φυλλώδη και μούρα) που είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά.
• Ψάρια τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα, για πρόσληψη ωμέγα-3 λιπαρών οξέων.
• Ελαιόλαδο ως βασική πηγή λίπους, αντί για βούτυρο ή ζωικά λίπη.
• Δημητριακά ολικής άλεσης, ξηροί καρποί και σπόροι σε καθημερινή βάση.
• Περιορισμός κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος, κορεσμένων λιπαρών και τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη.

Επιπλέον, η διατροφή πρέπει να συνδυάζεται με τακτική φυσική άσκηση, ποιοτικό ύπνο και πνευματική δραστηριότητα (Livingston et al., 2020), ώστε να επιτευχθεί μια ολιστική προσέγγιση στην πρόληψη του Alzheimer.

Συμπεράσματα

Η συσχέτιση ανάμεσα στη διατροφή και τη νόσο Alzheimer είναι πλέον ένα από τα πιο δυναμικά ερευνητικά πεδία. Τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι οι υγιεινές διατροφικές συνήθειες, όπως η μεσογειακή και η MIND διατροφή, μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο γνωστικής έκπτωσης και να καθυστερήσουν την εξέλιξη της νόσου μέσω της μείωσης της φλεγμονής, του οξειδωτικού στρες και της συσσώρευσης β-αμυλοειδούς. Αντίθετα, η δυτικού τύπου διατροφή, πλούσια σε κορεσμένα λιπαρά, ζάχαρη και επεξεργασμένα τρόφιμα, έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης Alzheimer.

Παράλληλα, συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά όπως τα ωμέγα-3 λιπαρά, οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β, οι αντιοξειδωτικές βιταμίνες (C και E), οι πολυφαινόλες και τα προβιοτικά φαίνεται να λειτουργούν προστατευτικά, αν και οι μεγάλες κλινικές μελέτες παρουσιάζουν ακόμη αντιφατικά αποτελέσματα.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η πρόληψη της νόσου Alzheimer δεν βασίζεται σε ένα μόνο τρόφιμο ή συμπλήρωμα, αλλά σε έναν ολιστικό τρόπο ζωής, που περιλαμβάνει ισορροπημένη διατροφή, τακτική σωματική δραστηριότητα, πνευματική άσκηση, ποιοτικό ύπνο και κοινωνική δραστηριότητα.

Συνολικά, τα διαθέσιμα στοιχεία υποστηρίζουν ότι η υιοθέτηση υγιεινών διατροφικών προτύπων μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο δημόσιας υγείας για τη μείωση του φορτίου της νόσου Alzheimer, χωρίς ωστόσο να αντικαθιστά την ανάγκη για περαιτέρω έρευνα και στοχευμένες θεραπευτικές παρεμβάσεις.

Λίστα βιβλιογραφικών αναφορών

1. Alzheimer’s Association, 2022. 2022 Alzheimer’s disease facts and figures. Alzheimer’s & Dementia, 18(4), pp.700-789.
2. Cao, L., Tan, L., Wang, H.F., Jiang, T., Zhu, X.C., Lu, H., Tan, M.S., Yu, J.T. and Tan, L., 2021. Dietary patterns and risk of dementia: a systematic review and meta-analysis of cohort studies. Molecular Neurobiology, 58, pp.5416–5430.
3. Hu, N., Yu, J.T., Tan, L. and Wang, Y.L., 2022. Nutrition and the risk of Alzheimer’s disease. Frontiers in Aging Neuroscience, 14, pp.1-12.
4. Morris, M.C., Tangney, C.C., Wang, Y., Sacks, F.M., Barnes, L.L., Bennett, D.A. and Aggarwal, N.T., 2015. MIND diet associated with reduced incidence of Alzheimer’s disease. Alzheimer’s & Dementia, 11(9), pp.1007-1014.
5. Querfurth, H.W. and LaFerla, F.M., 2010. Alzheimer’s disease. New England Journal of Medicine, 362(4), pp.329-344.
6. Scarmeas, N., Stern, Y., Mayeux, R., Manly, J.J., Schupf, N., Luchsinger, J.A., 2018. Mediterranean diet and mild cognitive impairment. Archives of Neurology, 66(2), pp.216-225.
7. Butterfield, D.A. and Halliwell, B., 2019. Oxidative stress, dysfunctional glucose metabolism and Alzheimer disease. Nature Reviews Neuroscience, 20(3), pp.148–160.
8. Cryan, J.F., O’Riordan, K.J., Cowan, C.S.M., Sandhu, K.V., Bastiaanssen, T.F.S., Boehme, M., Codagnone, M.G., Cussotto, S., Fulling, C., Golubeva, A.V. and Guzzetta, K.E., 2019. The microbiota-gut-brain axis. Physiological Reviews, 99(4), pp.1877–2013.
9. Fang, Y., Zhang, Y., Zhou, Y., Cheng, X. and Yang, R., 2022. Artificial intelligence applications in Alzheimer’s disease: From diagnosis to treatment. Frontiers in Aging Neuroscience, 14, p.874278.
10. Francis, P.T., Palmer, A.M., Snape, M. and Wilcock, G.K., 1999. The cholinergic hypothesis of Alzheimer’s disease: a review of progress. Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry, 66(2), pp.137–147.
11. Heneka, M.T., Golenbock, D.T. and Latz, E., 2015. Innate immunity in Alzheimer’s disease. Nature Immunology, 16(3), pp.229–236.
12. Livingston, G., Huntley, J., Sommerlad, A., Ames, D., Ballard, C., Banerjee, S., Brayne, C., Burns, A., Cohen-Mansfield, J., Cooper, C. and Costafreda, S.G., 2020. Dementia prevention, intervention, and care: 2020 report of the Lancet Commission. The Lancet, 396(10248), pp.413–446.
13. Scheltens, P., De Strooper, B., Kivipelto, M., Holstege, H., Chételat, G., Teunissen, C.E., Cummings, J. and van der Flier, W.M., 2021. Alzheimer’s disease. The Lancet, 397(10284), pp.1577–1590.
14. Selkoe, D.J. and Hardy, J., 2016. The amyloid hypothesis of Alzheimer’s disease at 25 years. EMBO Molecular Medicine, 8(6), pp.595–608.
15. Terry, R.D., Masliah, E., Salmon, D.P., Butters, N., DeTeresa, R., Hill, R., Hansen, L.A. and Katzman, R., 1991. Physical basis of cognitive alterations in Alzheimer’s disease: synapse loss is the major correlate of cognitive impairment. Annals of Neurology, 30(4), pp.572–580.
16. Wang, W., Zhao, F., Ma, X., Perry, G., Zhu, X. and Wang, X., 2020. Mitochondria dysfunction in the pathogenesis of Alzheimer’s disease: recent advances. Molecular Neurodegeneration, 15(1), pp.1–22.
17. Clarke, R., 2018. B vitamins and prevention of dementia. Proceedings of the Nutrition Society, 77(3), pp.282–288.
18. Carnegie, R., Borges, M.C., Jones, H.J., Zheng, J., Haycock, P., Evans, J. and Martin, R.M. (2024) ‘Omega-3 fatty acids and major depression: a Mendelian randomization study’, Translational Psychiatry, 14(1), p.222. doi:10.1038/s41398-024-02932-w.
19. Gu, Y., Nieves, J.W., Stern, Y., Luchsinger, J.A. and Scarmeas, N., 2010. Food combination and Alzheimer disease risk: a protective diet. Archives of Neurology, 67(6), pp.699–706.
20. Jacka, F.N., Cherbuin, N., Anstey, K.J., Butterworth, P., 2015. Western diet is associated with a smaller hippocampus: a longitudinal investigation. BMC Medicine, 13(1), p.215.
21. Leblhuber, F., Steiner, K., Schuetz, B., Fuchs, D. and Gostner, J.M., 2018. Probiotic supplementation in patients with Alzheimer’s dementia – an explorative intervention study. Current Alzheimer Research, 15(12), pp.1106–1113.
22. Ngandu, T., Lehtisalo, J., Solomon, A., Levälahti, E., Ahtiluoto, S., Antikainen, R., Bäckman, L., Hänninen, T., Jula, A., Laatikainen, T. and Lindström, J., 2015. A 2-year multidomain intervention of diet, exercise, cognitive training, and vascular risk monitoring versus control to prevent cognitive decline in at-risk elderly people (FINGER): a randomised controlled trial. The Lancet, 385(9984), pp.2255–2263.
23. Scarmeas, N., Anastasiou, C.A. and Yannakoulia, M., 2018. Nutrition and prevention of cognitive impairment. The Lancet Neurology, 17(11), pp.1006–1015.
24. Smith, A.D. and Refsum, H., 2016. Homocysteine, B vitamins, and cognitive impairment. Annual Review of Nutrition, 36, pp.211–239.
25. Valls-Pedret, C., Sala-Vila, A., Serra-Mir, M., Corella, D., de la Torre, R., Martínez-González, M.A., Estruch, R., Salas-Salvadó, J., Ros, E. and Castañer, O., 2015. Mediterranean diet and age-related cognitive decline: a randomized clinical trial. JAMA Internal Medicine, 175(7), pp.1094–1103.
26. Lourida, I., Soni, M., Thompson-Coon, J., Purandare, N., Lang, I.A., Ukoumunne, O.C. and Llewellyn, D.J. (2013) ‘Mediterranean diet, cognitive function, and dementia: a systematic review’, Epidemiology, 24(4), pp.479–489. doi:10.1097/EDE.0b013e3182944410.
27. Cordain, L., Eaton, S.B., Sebastian, A., Mann, N., Lindeberg, S., Watkins, B.A., O’Keefe, J.H. and Brand-Miller, J. (2005) ‘Origins and evolution of the Western diet: health implications for the 21st century’, The American Journal of Clinical Nutrition, 81(2), pp.341–354. doi:10.1093/ajcn.81.2.341.
28. Gorelick, P.B., Scuteri, A., Black, S.E., Decarli, C., Greenberg, S.M., Iadecola, C., Launer, L.J., Laurent, S., Lopez, O.L., Nyenhuis, D. et al. (2011) ‘Vascular contributions to cognitive impairment and dementia: a statement for healthcare professionals from the American Heart Association/American Stroke Association’, Stroke, 42(9), pp.2672–2713. doi:10.1161/STR.0b013e3182299496.
29. Kesse-Guyot, E., Assmann, K.E., Andreeva, V.A., Touvier, M., Neufcourt, L., Shivappa, N., Hébert, J.R., Wirth, M.D., Hercberg, S. and Galan, P. (2019) ‘Long-term association between the dietary inflammatory index and cognitive functioning: findings from the SU.VI.MAX cohort’, European Journal of Nutrition, 58(1), pp.285–293. doi:10.1007/s00394-017-1582-2.
30. Monteiro, C.A., Cannon, G., Levy, R.B., Moubarac, J.C., Louzada, M.L.C., Rauber, F., Khandpur, N., Cediel, G., Neri, D., Martinez-Steele, E. et al. (2019) ‘Ultra-processed foods: what they are and how to identify them’, Public Health Nutrition, 22(5), pp.936–941. doi:10.1017/S1368980018003762.
31. Samieri, C., Okereke, O.I., Devore, E.E., Grodstein, F. (2018) ‘Long-term adherence to the Mediterranean diet is associated with overall cognitive status, but not cognitive decline and incident dementia in women’, The Journal of Nutrition, 143(4), pp.493–499. doi:10.3945/jn.112.169896.
32. USDA (2020) Dietary Guidelines for Americans 2020–2025. U.S. Department of Agriculture and U.S. Department of Health and Human Services.