Συναισθηματικό φαγητό: Τρώω επειδή πεινάω… ή επειδή νιώθω;

Τι είναι η συναισθηματική διατροφή / φαγητό;

Η συναισθηματική διατροφή είναι η τάση να τρώμε όχι από πείνα, αλλά για να ρυθμίσουμε ή να καταπραΰνουμε τα συναισθήματά μας. Το φαγητό γίνεται εκείνη τη στιγμή παρηγοριά, απόσπαση ή ανταμοιβή. Συχνά δεν πρόκειται για απλή κατανάλωση φαγητού, αλλά για υπερφαγία, χωρίς μέτρο και πολλές φορές χωρίς να το καταλαβαίνουμε.

Ποιες καταστάσεις οδηγούν πιο συχνά σε συναισθηματική υπερφαγία;

Η συναισθηματική υπερφαγία συνδέεται με έντονα ή χρόνια συναισθήματα όπως είναι:

• Άγχος ή στρες (π.χ. δουλειά, σχολείο, οικονομικά)
• Μοναξιά ή απομόνωση
• Θλίψη, απόρριψη ή απώλεια
• Βαρεμάρα ή έλλειψη νοήματος
• Ντροπή ή χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Ανταμοιβή («το αξίζω»)
• Εορταστική διάθεση ή χαρά (π.χ. γλυκά σε πάρτι, «επιβράβευση» μετά από επιτυχία)
• Νοσταλγία (φαγητά που μας θυμίζουν την παιδική ηλικία ή το σπίτι)

Το φαγητό αρχίζει να γίνεται μέσο απόσπασης από το συναίσθημα, ή υποκατάστατο συναισθηματικής στήριξης όταν δεν έχουμε άλλον τρόπο να το διαχειριστούμε.

Όταν το φαγητό χάνει τον ρόλο του…

Ένα από τα πιο σημαντικά αλλά και λιγότερο εμφανή αποτελέσματα της συναισθηματικής διατροφής είναι ότι διαστρεβλώνεται η σχέση μας με το φαγητό. Δηλαδή, το φαγητό σταματά να είναι μια φυσιολογική πηγή ενέργειας και απόλαυσης, και γίνεται εργαλείο ανακούφισης, παρηγοριάς ή ακόμα και τιμωρίας.

• Αντί να φάω επειδή πεινάω, τρώω για να καλύψω ένα συναίσθημα.
• Αντί να απολαύσω ένα γεύμα, τρώω γρήγορα, μηχανικά, χωρίς επίγνωση.
• Αντί να νιώθω ικανοποίηση, συχνά ακολουθούν ενοχές ή απογοήτευση.

Σιγά σιγά, αυτή η συμπεριφορά έχει ως αποτέλεσμα να αδρανοποιεί το αίσθημα της πείνας και του κορεσμού. Συχνά μπερδεύουμε το «πείνασα» με το «βαριέμαι» ή «νιώθω άβολα» και αυτό, μακροπρόθεσμα, επηρεάζει και την ψυχική αλλά και τη σωματική μας υγεία.

Η συνειδητή επανασύνδεση με το φαγητό  ως μέσο φροντίδας, ενέργειας και απόλαυσης είναι ένα σημαντικό βήμα για να δημιουργήσουμε μια υγιή και ειλικρινή σχέση με το σώμα και τις ανάγκες μας.

Τι μπορούμε να κάνουμε;

Το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε πότε τρώμε λόγω συναισθήματος και όχι πείνας. Μερικές βοηθητικές ερωτήσεις που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας είναι:

• Πεινάω αληθινά ή είναι κάτι άλλο που με κάνει να στραφώ στο φαγητό;
• Πως αισθάνομαι αυτή τη στιγμή;

Ένα πολύ βοηθητικό εργαλείο είναι το ημερολόγιο διάθεσης & φαγητού. Σε αυτό το ημερολόγιο μπορούμε να σημειώνουμε πότε καταναλώνουμε φαγητό και πώς αισθανόμαστε. Αυτό το εργαλείο βοηθάει γιατί αρχίζουν και φαίνονται αλλά και μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τους λόγους που στρεφόμαστε στο φαγητό.

Αν σκέφτεσαι ότι θέλεις κάτι να φας, περίμενε 15 λεπτά πριν φας;

Πώς λειτουργεί αυτό στην πράξη:

Παρατήρησε το συναίσθημα:
Πριν στραφείς προς το φαγητό, ρώτα τον εαυτό σου:
“Πεινάω στ’ αλήθεια ή απλώς νιώθω βαρεμάρα / άγχος / στεναχώρια;”

• Πάρε μια ανάσα και κάνε παύση:
  Αν δεν είσαι σίγουρος/η απλά περίμενε 15 λεπτά.
• Απασχόλησε τον εαυτό σου:
  Μπορείς να κάνεις κάτι μικρό και ευχάριστο:
  • Πιες ένα ποτήρι νερό
  • Περπάτησε λίγο
  • Μίλα με έναν φίλο
  • Βάλε λίγη μουσική ή κάνε stretching
• Ξαναελέγχεις μετά από 15 λεπτά:
  Αναρωτήσου ξανά: «Η πείνα επιμένει; Νιώθω ακόμα την ίδια έντονη ανάγκη;»
  • Αν ναι, ίσως όντως πεινάς. Μπορείς να κάνεις μια θρεπτική επιλογή!
  • Αν όχι, τότε κατά πάσα πιθανότητα ήταν ένα συναίσθημα που πέρασε.

Ο εγκέφαλός μας χρειάζεται λίγο χρόνο για να διαχωρίσει αν πρόκειται για πραγματική βιολογική πείνα ή για μια αντίδραση σε συναισθηματική ένταση. Η μικρή καθυστέρηση λειτουργεί σαν “φίλτρο” που σε φέρνει πιο κοντά στις πραγματικές σου ανάγκες. Η παραπάνω πρακτική βοηθάει να αποφύγεις την υπερφαγία γιατί πολλές φορές όταν τρώμε γρήγορα, υπερβολικά πριν ο εγκέφαλος «καταγράψει» ότι είμαστε χορτάτοι, τρώμε  περισσότερο από ότι χρειαζόμαστε. Η πρακτική αυτή έχει υποστηριχθεί από επαγγελματίες διατροφής ως ένας απλός τρόπος να φας πιο συνειδητά και ισορροπημένα.

Συμπέρασμα

Η συναισθηματική διατροφή είναι κάτι που είτε λίγο είτε πολύ όλοι έχουμε βιώσει και δεν είναι απαραίτητα «κακή». Είναι μια ένδειξη ότι το σώμα και το μυαλό μας προσπαθούν να αντιμετωπίσουν κάτι δύσκολο. Το σημαντικό είναι να μάθουμε να ξεχωρίζουμε την πραγματική πείνα από τη συναισθηματική και να αποκτήσουμε μεγαλύτερη επίγνωση γύρω από το γιατί τρώμε.

Δεν χρειάζεται ενοχές ούτε αυστηρότητα, απλώς περισσότερη κατανόηση και φροντίδα προς τον εαυτό μας. Με μικρές συνειδητές αλλαγές, μπορούμε να χτίσουμε μια πιο ισορροπημένη και υγιή σχέση με το φαγητό άλλα και με τα συναισθήματά μας.